Swego nie znacie (odc. 29): Kalwaria Zebrzydowska

Dawno nie wędrowaliśmy po Małopolsce, prawda? Czas to nadrobić. Dlatego zabieramy Was do miejsca wyjątkowego dla naszych rodaków, które ma swoje miejsce na kartach historii i w wielu sercach. Naszym celem jest Kalwaria Zebrzydowska!

Do Ciebie się uciekamy…!

Kalwaria Zebrzydowska to niewątpliwie jedno z tych miejsc na mapie naszego kraju, które robi wrażenie od pierwszego spotkania. Tę nazwę praktycznie każdy utożsamia z przepięknym sanktuarium maryjno-pasyjnym, które prowadzą ojcowie Bernardyni. Kalwaria jednak to nie tylko kościół z cudownym obrazem Matki Bożej Kalwaryjskiej i klasztor, ale również zespół ponad 40 kaplic i kościołów dróżkowych oraz malowniczy park krajobrazowy. Cały kompleks, położony między wzgórzami, idealnie wpisuje się w niezwykły krajobraz Pogórza Makowskiego i nazywany jest często Polską Jerozolimą. Dlaczego? O tym za chwilę…

Nikt się z pewnością nie spodziewał, że mały kościółek ufundowany przez wojewodę krakowskiego, Mikołaja Zebrzydowskiego, w 1600 roku da początek jednemu z największych ośrodków pielgrzymkowych w Polsce i w Europie, do którego rokrocznie ściąga ponad 1,5 miliona pątników. Jak głosi legenda, decyzję wojewody miało ugruntować widzenie, w którym Mikołaj i jego żona Urszula ujrzeli przez okno lanckorońskiego zamku nad górą Żar trzy płonące krzyże unoszące się ku niebu. Początkowo miejsce, które uroczyście konsekrowano 4 października 1601 roku, miało służyć prywatnej pobożności, jednak wojewoda postanowił wznieść także kaplicę Grobu Pańskiego oraz niewielki klasztor. Miejsce na górze Żarek przypadło bernardynom, którzy opiekują się zebrzydowskim sanktuarium do dzisiaj.

Cały kompleks wzorowany wizjach Adrichomiusa, czyli Adriana Cruysa, który w swoich dziełach  (Theatrum Terrae Sanctae, 1590 oraz Urbis Hierusalem quem ad modum ea Christi tempore floruit, 1592) zachęcał do zakładania na terenach górzystych, kalwarii przypominających topograficznie Drogę Krzyżową Jezusa w Jerozolimie. Wszystko to było spowodowane zajęciem Ziemi Świętej przez Saracenów, przez co niemożliwe były pielgrzymki do miejsc związanych z Chrystusem.

W latach 1609-1617 Mikołaj Zebrzydowski wybudował, według planów Pawła Baudartha, następujące kaplice Drogi Krzyżowej do odprawiania specjalnego nabożeństwa: Ratusz Piłata, Grób Pana Jezusa, Ogrójec, Pojmanie, Dom Annasza, Dom Kajfasza, Pałac Heroda, Grób Matki Bożej, Włożenie Krzyża, Wieczernik, Wniebowstąpienie, Drugi Upadek Pana Jezusa, a także pustelnię Pięciu Braci Polaków z kaplicą św. Marii Magdaleny. Po śmierci Mikołaja Zebrzydowskiego w 1620 roku opiekunem i budowniczym Kalwarii był jego syn, Jan Zebrzydowski, który wybudował pięć dalszych kaplic pasyjnych (Brama Wschodnia, Kaplica na Cedronie, Pierwszy Upadek Pana Jezusa, Cyrenejczyk i Weronika), osiem kaplic maryjnych do odprawienia tzw. dróżek Pogrzebu i Triumfu Matki Bożej oraz rozbudował wzniesione jeszcze przez Mikołaja Zebrzydowskiego kaplice Ukrzyżowania i Grobu Matki Bożej. Jak historia miała pokazać, okres wielkich fundatorów kalwaryjskich zakończyła śmierć Magdaleny Czartoryskiej w 1694 roku. Od tego czasu troska o Sanktuarium Kalwaryjskie spoczywa na jego stróżach – bernardynach i na pątnikach przybywających do sanktuarium z okazji różnych uroczystości.

Kalwaria Zebrzydowska – jedna z duchowych stolic Polski

Kalwaria Zebrzydowska jest miejscem zarówno kultu maryjnego, jak i pasyjnego – związanego z Chrystusem Cierpiącym. Kult Męki Pańskiej przejawia się w nabożeństwie dróżek Pana Jezusa i w obchodzie pasyjnym Wielkiego Tygodnia, natomiast kult maryjny w nabożeństwie dróżkowym Matki Bożej, w Procesji pogrzebu i Triumfu Matki Bożej w sierpniu i w czci cudownego wizerunku Matki Bożej Kalwaryjskiej, który znajduje się tu od roku 1641.

Nabożeństwo dróżkowe Pana Jezusa wzorowane na obchodach jerozolimskich, rozwinęło się już w ciągu pierwszych lat istnienia Kalwarii i stanowi do dziś główną formę tamtejszej pobożności pasyjnej. Istnieje specjalny rytuał tego nabożeństwa, składający się z odpowiednich rozmyślań, modlitw i pieśni odmawianych lub śpiewanych kolejno przy 28 stacjach Męki Pańskiej.

Innym przejawem łączności ludzi z chrystusową męką są pasyjne obchody Wielkiego Tygodnia, które w połowie XVII wieku nabrały charakteru Misterium z odpowiednimi scenami odprawianymi przy poszczególnych stacjach. Wszystko rozpoczyna się w Niedzielę Palmową wjazdem Pana Jezusa na osiołku do Jerozolimy. W Wielką Środę, wieczorem, odtwarza się scenę uczty u Szymona i zdrady Judasza. W południe Wielkiego Czwartku, odbywa się kilkugodzinna procesja pasyjna przeplatana scenami i kazaniami –  rozpoczyna się ona ceremonią umycia nóg Apostołom, której tradycyjni przewodniczy przełożony klasztoru. Po niej następują sceny na dróżkach: Modlitwa w Ogrójcu, Pojmanie i Sąd Kajfasza i Zaparcie się św. Piotra. W Wielki Piątek, rano następuje dalszy ciąg misterium pasyjnego: Poranny sąd u Kajfasza, Sąd Piłata, Sąd Heroda i Dekret Piłata, czyli wydanie wyroku na Pana Jezusa. Scena ta jest punktem kulminacyjnym całego misterium gromadzącym najwięcej pątników. Po wyroku procesja wyrusza w kierunku Golgoty, gdzie kończy się Liturgią Męki i śmierci Pana Jezusa oraz przeniesieniem Najświętszego Sakramentu do kościoła Grobu.

Kult maryjny zaczął rozwijać się intensywnie zwłaszcza od roku 1641, kiedy to umieszczono w kościele obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej, podarowany bernardynom przez Stanisława z Brzezia Paszkowskiego. Za jakiś czas zaczął on słynąć cudami i łaskami, których dostępowali pielgrzymi i pątnicy. W roku 1667 przeniesiono go do specjalnie w tym celu zbudowanej w latach 1658 – 1667 przez Michała Zebrzydowskiego kaplicy. 15 sierpnia 1887 roku wizerunek Kalwaryjski został uroczyście ukoronowany na tzw. Dolinie Jozafata, przed kościołem Grobu Matki Bożej, przez biskupa krakowskiego Albina Dunajewskiego w obecności wielotysięcznych tłumów pielgrzymów. To wydarzenie zwiększyło jeszcze „popularność”, jaką cieszyła Kalwaria Zebrzydowska, i która trwa do czasów obecnych. Największe tłumy ściągają do Sanktuarium zwłaszcza na kilkudniowe uroczystości Wniebowzięcia. Obecnie główna uroczystość Wniebowzięcia odbywa się w niedzielę po 15 sierpnia, a sam odpust rozpoczyna się we wtorek, który ją poprzedza. Szczególny charakter posiadają dwie procesje: – piątkowa – Pogrzebu Matki Bożej i niedzielna – Wniebowzięcia i Triumfu Matki Bożej. Bierze w niej udział wiele asyst i ludowych zespołów muzycznych przeważnie w strojach regionalnych, przydając barwności obchodom. Równie piękna i barwna jest procesja młodzieżowa ze świecami, organizowana od 1972 roku, w sobotę wieczorem.

Wartość tego miejsca doceniają nie tylko pielgrzymi i sami Polacy. 1 grudnia 1999 r. Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO, na posiedzeniu w Marrakeszu, postanowił wpisać manierystyczny zabytkowy zespół architektoniczno-krajobrazowy i pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej, czyli bazylikę, klasztor i Dróżki na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury. Przyczyniły się do tego walory krajobrazowe, kulturowe, artystyczne i kultowe Kalwarii: znakomite usytuowanie między górą Żar i Lanckoroną, niespotykane bogactwo architektoniczne oraz trwająca tutaj nieprzerwanie od pokoleń tradycja misteryjna.

Teraz czas, żebyście i Wy zachwycili się tym miejscem!